شأن نزول آیه بقیةالله خیر لکمدر قرآن کریم آیات بسیاری داریم که موضوع اولیه آیه در زمان انبیای گذشته بوده است اما مصداقی از آن نیز در زمان دیگر نیز محقق می‌شود. آیه مورد بحث نیز همینطور است، بقیةالله به‌معنی کسی یا چیزی است که خداوند برای مردم باقی گذاشته است و معنای عام دارد لذا یکی از مهمترین آنها کسی است که خواهد آمد و جامعه را پر از عدل و داد می‌نماید. ۱ - تحقق آیات در دو زماندر قرآن کریم آیات بسیاری داریم که موضوع اولیه آیه در زمان انبیای گذشته بوده است اما مصداقی از آن نیز در زمان رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محقق می‌شود. تمامی ماجراهایی که از انبیای کرام نقل شده است به این دلیل بوده است که آن ماجرا ربطی به عصر رسول گرامی اسلام و وقائع زمان آن حضرت داشته است. از واضح‌ترین آنها می‌توان به آیه «رَحمَةُ اللهِ وَبَرَکَاتُهُ عَلَیکُم اهلَ البَیتِ؛ بخشایش و برکت‌های خداوند بر شما اهل این خانه باد» اشاره نمود که در شان حضرت ابراهیم و خاندانش نازل شده است اما رسول خدا از خداوند طلب نمودند که آن را در ذریه وی نیز قرار دهد. شوکانی در این‌باره می‌نویسد: قوله: کما صلیت علی آل ابراهیم هم اسماعیل و اسحاق و اولادهما، وقد جمع الله لهم الرحمة والبرکة بقوله: رحمة الله وبرکاته علیکم اهل البیت انه حمید مجید ولم یجمعا لغیرهم، فسال النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اعطاء ما تضمنته الآیة. قول رسول خدا که فرمودند همانطور که بر ابراهیم و آل ابراهیم درود فرستادی مقصود اسماعیل و اسحاق و اولاد ایشان است و خداوند برای ذریه وی رحمت و برکت را جمع فرموده است چون در قرآن فرموده: بخشایش و برکت‌های خداوند بر شما اهل این خانه باد که او ستایش شده بخشنده است و این دو مطلب برای هیچ کس جمع نشدند. پس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از خداوند خواست که آنچه را که در این آیه آمده است به وی عطا شود. شربینی نیز می‌نویسد: قال تعالی: (رحمة الله و برکاته علیکم اهل البیت انه حمید مجید) فسال (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اعطاء ما تضمنته هذه الآیة مما سبق اعطاؤه لابراهیم. خداوند فرمود: بخشایش و برکت‌های خداوند بر شما اهل این خانه باد که او ستایش شده بخشنده است. پس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از خداوند خواست که آنچه را این آیه شامل وی می‌شود (که به ابراهیم عطا شده بود) به وی عطا کند. وبه همین دلیل در روایات می‌بینیم که هنگام سلام کردن به اهل بیت رسول خدا و درود فرستادن بر ایشان همین آیه را تلاوت می‌کرده‌اند: ثم نهض الیمانی وهو یقول رحمة الله وبرکاته علیکم اهل البیت. شخص یمنی ایستاد و گفت: بخشایش و برکت‌های خداوند بر شما اهل این خانه باد. ۲ - معنی عام بقیة اللهآیه مورد بحث نیز همینطور است. بقیة الله به معنی کسی یا چیزی است که خداوند برای مردم باقی گذاشته است. قرطبی یکی از مفسران اهل سنت می‌نویسد: (بقیة الله خیر لکم) ای ما یبقیه الله لکم بعد ایفاء الحقوق. بقیة الله بهتر است برای شما یعنی آن‌چیزی که خداوند برای شما بعد از دادن حق دیگران باقی گذاشته است. پس معنی «بقیة الله» عام است و شامل هرچیزی می‌شود که خداوند برای مردمان باقی گذاشته باشد. یکی از مهمترین آنها کسی است که خواهد آمد و جامعه را پر از عدل و داد می‌نماید. به همین دلیل حتی در بعضی کتب اهل سنت آمده است که خود حضرت خود را «بقیة الله» نامیده و دیگران هم به حضرت ولیعصر «بقیة الله» می‌گویند. وعن ابی جعفر ایضا قال: المهدی منا منصور بالرعب... وصاح صایح من السماء بان الحق معه ومع اتباعه فعند ذلک خروج قائمنا، فاذا خرج اسند ظهره الی الکعبة واجتمع الیه ثلاث مائة وثلاثة عشر رجلا من اتباعه، فاول ما ینطق هذه الآیة: (بقیة الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین) ثم یقول: انا بقیة الله وخلیفته وحجته علیکم، فلا یسلم مسلم علیه الا قال: السلام علیک یا بقیة الله فی الارض... از ابوجعفر (امام باقر) نقل شده است که گفت مهدی از ماست (اهل بیت) و خداوند او را با‌انداختن ترسش در دل دشمنان یاری می‌کند ... منادی از آسمان ندا می‌دهد که حق با او و اطرافیانش است. در آن هنگام قیام کننده ما قیام می‌کند. پس وقتی ظهور کند به کعبه تکیه داده و سیصد و سیزده نفر همراه وی جمع می‌شوند. پس اولین چیزی که می‌گوید این آیه است: (بقیة الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین) سپس می‌گوید ای مردم من بقیة الله در زمین هستم و خلیفه خداوند و حجت او بر شما. پس هیچ‌کس به وی سلام نمی‌کند مگر اینکه می‌گوید سلام بر تو ای بقیة الله... مرحوم آیت‌الله مرعشی در کتاب شرح احقاق الحق مدارک دیگری نیز از کتب اهل سنت برای این مطلب نقل فرموده‌اند: منهم العلامة الشیخ عبد الهادی الابیاری فی «العرائس الواضحة» [۷]
مرعشی، شهاب‌الدین، شرح احقاق الحق، ص۲۰۹ ط القاهرة.
قال: وعن ابی جعفر من خبر طویل: انه اذا خرج اسند ظهره الی الکعبة واجتمع الیه ثلاثمائة وثلاثة عشر رجلا من اتباعه، فاول ما ینطق بهذه الآیة: (بقیة الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین) ثم یقول: انا بقیة الله وخلیفته وحجته علیکم فلا یسلم علیه احد الا قال: السلام علیک یا بقیة الله فی الارض... و منهم العلامة المذکور فی جالیة الکدر [۸]
مرعشی، شهاب‌الدین، شرح احقاق الحق، ص۲۰۹ ط مصر.
روی الحدیث عن ابی جعفر بعین ما تقدم عن «العرائس الواضحة».از ایشان (کسانیکه از علمای اهل سنت این روایت را در کتب‌شان نقل کرده‌اند) علامه شیخ عبدالهادی ابیاری است که در کتاب العرائس الواضحة [۹]
ابیاری، عبدالهادی، العرائس الواضحة، ص۲۰۹، چاپ مصر.
گفته است و از اباجعفر (امام باقر (علیه‌السلام)) روایتی است طولانی در مورد اینکه وقتی مهدی ظهور کند به کعبه تکیه داده ۳۱۳ نفر از طرفدارانش نزد وی جمع شده اولین چیزی که می‌خواند این آیه است که: (بقیة الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین) سپس می‌گوید من بقیة الله هستم و خلیفه او و حجت خداوند بر شما پس هرکس به وی سلام می‌کند می‌گوید سلام بر تو ای بقیة الله...و از ایشان همین علامه‌ای که ذکر شد در کتاب «جالیة الکدر» است که همین روایت را که در العرائس الواضحة بود نقل کرده است. [۱۰]
مرعشی، شهاب‌الدین، شرح احقاق الحق، ج۱۳، ص۳۳۲.
۳ - پانویس
۴ - منبعموسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، برگرفته از مقاله «آیا آیه «بقیة الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین» در باره امام زمان (عج) نازل شده است؟». رده‌های این صفحه : شان نزول آیات قرآن | مقالات مؤسسه ولیعصر
|